piątek, 28 marca 2014

JAN KARSKI


                  Foto.Carol Harrison: Profesor Jan Karski na Uniwersytecie w Georgetown 1985r.

Jan Karski urodził się 24 czerwca 1914 roku w Łodzi jako Jan Kozielewski. „Jan Karski” to pseudonim przyjęty ze względów bezpieczeństwa w czasach II wojny światowej.
Wychowanie w katolickiej rodzinie wielokulturowego miasta, wpojone mu w młodości zasady tolerancji i przyjaźń z wieloma Żydami – kolegami ze szkolnej ławy w gimnazjum im. Piłsudskiego – miały wpływ na późniejszą postawę Kozielewskiego – Karskiego. Ukończył wydział prawa i dyplomacji na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (1935 r.) i Szkołę Podchorążych Artylerii Konnej we Włodzimierzu Wołyńskim.
Służbę Polsce rozpoczął odbywając praktykę konsularną w niemieckim Oppeln (Opole) oraz staż dyplomatyczny w Genewie. Pracował też w Konsulacie Generalnym RP w Londynie. W styczniu 1939 roku podjął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.
Podczas kampanii wrześniowej został wzięty do sowieckiej niewoli pod Tarnopolem. Podając się za szeregowca (był wtedy już podpułkownikiem) uniknął losu oficerów rozstrzelanych przez NKWD w Katyniu i został objęty wymianą jeńców między ZSRR i Niemcami. Udało mu się uciec z hitlerowskiego transportu, po czym podjął pracę konspiratorską w Warszawie.
Od stycznia 1940 roku działał w misjach kurierskich władz podziemnych do rządu polskiego na wychodźstwie we Francji i Wielkiej Brytanii. Obdarzony fenomenalną pamięcią i znający języki obce, przekazywał rządowi polskiemu na obczyźnie informacje o sytuacji w okupowanej Polsce. Działał również w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej. W podziemiu znany był pod pseudonimem "Witold". Używał także innych: Piasecki, Kwaśniewski, Znamierowski, Kruszewski, Kucharski.
W 1942 roku wypełniając misję powierzoną mu przez Cyryla Ratajskiego – Delegata Rządu na Kraj – w przebraniu dwukrotnie wchodził do warszawskiego getta. W przebraniu strażnika dostał się również do obozu tranzytowego dla Żydów w Izbicy, który był "ostatnim etapem" przed obozem zagłady w Bełżcu. Ratajski był pod wrażeniem postawy młodego kuriera, który ryzykując życiem postanowił poznać prawdę o zagładzie Żydów i przedstawić ją w raporcie dla Generała Sikorskiego.
Karski spisał relację jako naoczny świadek z eksterminacji Żydów. Informował również o strukturze, organizacji i funkcjonowaniu Państwa Podziemnego w okupowanej Polsce. Niezmiennie starając się nie pozostawać jednostronnym sprawozdawcą. Generał Sikorski przekazał „Raport Karskiego" wraz z prośbą o pomoc rządom Anglii i USA . Polski kurier wielokrotnie sam apelował o ratunek dla  Żydów do przedstawicieli najwyższych władz alianckich. Między innymi w lipcu 1943 roku Karski został przyjęty przez Franklina D. Roosevelta, prezydenta USA. Spotkał się także z ministrem spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthonym Edenem. Jan Karski przedstawiał swój "raport" politykom, biskupom, redakcjom i artystom. Wyuczył się go na pamięć i streścił w 18 minutach, tak aby nie „nudzić" słuchaczy.
Po wojnie odmówił współpracy z systemem narzuconym Polsce po ustaleniach jałtańskich. Złożył rezygnację z dotychczasowej pracy w ambasadzie RP w Waszyngtonie i zdecydował się pozostać na emigracji (pierwszy raz powrócił do Polski już jako obywatel amerykański w 1974 roku). W 1944 roku Jan Karski napisał książkę "Story of a Secret State"– opowieść o Państwie Podziemnym okupowanej Polski. Stała się ona bestsellerem, przetłumaczonym wkrótce potem na wiele języków (wydanie włoskie: Jan Karski La mia  testimonianza davanti al mondo. Storia di uno Stato segreto, red. i tłum. Luca Bernardini, Adelphi Edizioni, la collana dei casi, 2013). W USA związał się z Georgetown University w Waszyngtonie, gdzie o bronił doktorat, został profesorem i gdzie przez 40 lat wykładał na Wydziale Służby Zagranicznej doktryny polityczne i stosunki w krajach Europy Środkowowschodniej. W 1970 roku napisał swoje drugie wielkie dzieło „Great Powers and Poland (1918-1945)", przedstawiając głównie zagadnienie polityki wielkich mocarstw europejskich wobec Polski – od traktatu wersalskiego do ustaleń w Jałcie. Dla światowej opinii publicznej Jana Karskiego i jego próbę powstrzymania Holocaustu „odkrył” ponownie film Claude’a Lanzmanna „Shoah” (1978) – blisko dziesięciogodzinny obraz dokumentujący wypowiedzi żyjących świadków holocaustu.
W 1982 roku Jan Karski otrzymał tytuł „Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata” i posadził na terenie Yad Vashem w Jerozolimie drzewko, a w 1994 roku otrzymał honorowe obywatelstwo Izraela. W tym samym roku w USA ukazała się książka nosząca tytuł: „Karski. Człowiek, który chciał zatrzymać holocaust”. W 1995 roku Jan Karski otrzymał Order Orła Białego. Doktoratami honoris causa uhonorowało go osiem uniwersytetów – amerykańskich i polskich. W 1998 roku otrzymał nominację do Pokojowej Nagrody Nobla. Amerykański tygodnik "Newsweek" uznał Go za jedną z najwybitniejszych postaci XX wieku, zaś jego wojenną misję określił mianem jednego z moralnych kamieni milowych cywilizacji minionego stulecia. Jan Karski zmarł13 lipca 2000 roku w Waszyngtonie. Podczas uroczystości żałobnych hołd oddali Mu prezydenci USA i Polski: Bill Clinton oraz Aleksander Kwaśniewski. W jego rodzinnym mieście – w Muzeum Historii Miasta Łodzi od1999 roku znajduje się specjalna poświęcona mu ekspozycja.
W 1992 roku Jan Karski ufundował nagrodę Jana Karskiego i Poli Nireńskiej dla uhonorowania pamięci swojej żony Poli, tancerki i choreografki, która w czasie wojny jako jedyna przeżyła z ponad 70-osobowej rodziny żydowskiej. Nagroda przyznawana jest co roku wspólnie przez YIVO (Żydowski Instytut Naukowy) w Nowym Jorku i Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie autorom publikacji przedstawiających rolę i wkład Żydów polskich w polską kulturę.

Jan Karski był bohaterem niedocenianym. Tak jak świat nie potrafił swego czasu uwierzyć w Jego relację o zagładzie Żydów, tak też nie wszyscy chcieli i umieli zrozumieć, dlaczego pozostał emigrantem. Naukowa i publicystyczna działalność Jana Karskiego w Stanach Zjednoczonych, Jego książki i pamięć o brawurowych akcjach kurierskich zawsze służyły Polsce. Zdaniem wielu, prof. Karskiego należy zaliczyć do grona najwybitniejszych dokumentalistów XX wieku, a jego prace historyczne stanowią jeden z najciekawszych przyczynków do zrozumienia skomplikowanej historii Polski i świata w minionym stuleciu.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz